මෛත්‍රී භාවනව 1 කොටස - මෛත්‍රී භාවනාව හැඳින්වීම හා මෛත්‍රී භාවනාවට සූදානම් වීම
අපි පෙර සාකච්ඡාවලදී බුද්ධානුස්සති භාවනාව වඩන ආකාරය ඉගෙනගත්තා. ඉන් පසුව කුමන ආකාරයෙන් පුහුණු විය යුතු ද යන කාරණාව අපට පැහැදිලි කර දෙන සේක්වා, අවසරයි ස්වාමින් වහන්ස!
පිළිතුර : තෙරුවන් සරණයි! බුද්ධානුස්සතිය පුහුණු කර ඇති බැවින් දැන් මේ පිරිසට භාවනාව ගැන යම් අවබෝධයක් තියෙනවා. ඉන් පසුව චතුරාරක්ෂක භාවනා යටතේ දැක් වූ මෛත්‍රී භාවනාව ප්‍රගුණ කිරීම වැදගත්. සත්ව සන්තාන බොහෝ සෙයින් කිලිටි කරන තවත් බලවත් ක්ලේෂයක් තමයි ද්වේෂය නැතිනම් ව්‍යාපාදය කියන්නේ. ඒ නිසා එම ව්‍යාපාද නීවරණය පහසුවෙන් යටපත් කිරීම සඳහා මෛත්‍රී භාවනාව පුහුණු කිරීම වැදගත් වෙනවා. ඒ බව “මෙත්‌තා භාවෙතබ්‌බා බ්‍යාපාදස්‌ස පහානාය” යනුවෙන් දහමෙහි දක්වා තිබෙනවා. ඒ නිසා වෙනත් මූල කමටහනක් මෙනෙහි කරන යෝගාවචරයාගේ සිතේ උපදින ද්වේෂය දුරුකර ගැනීමට මෛත්‍රී භාවනාව ප්‍රගුණ කර තිබීම ඉතාම වැදගත් වෙනවා.
ප්‍රශ්ණය : මෛත්‍රිය යන වචනයේ තේරුම අපි දැනගන්න ඕන මොන විදියට ද ස්වාමින් වහන්ස?
පිළිතුර : මෛත්‍රීය කියන්නේ ද්වේෂයට ප්‍රතිපක්ෂ (විරුද්ධ) වූ, ද්වේෂය නිසා සිතෙහි හටගත් දාහය නැති කරමින් සිතෙහි තෙත් බව ඇති කරමින් උපදනා සිතිවිල්ලයි. එනම් අදෝස චෛතසිකයයි. එම අදෝස චෛතසිකය හා යෙදුණු දියුණු බවට පත් වූ සිත මෛත්‍රී සිතයි. සත්වයන් කෙරෙහි යහපත එළැවීම මෛත්‍රියේ කෘත්‍යයි. කෝපය දුරුවීම් වශයෙන් අපට මෛත්‍රිය වැටහෙනවා.
ප්‍රශ්ණය : මෛත්‍රිය වැඩීමේ ආනිසංස ගැන අප අසා තියෙනවා. ඒ ගැනත් අපට කෙටියෙන් පහදා දෙන සේක්වා!
පිළිතුර : මෙබඳු මෛත්‍රී සිතක් ඇති අයට ලැබෙන ආනිසංස ගැන අංගුත්තර නිකායේ මෙත්තානිසංස සූත්‍රයේ දී මේ විදියට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දක්වලා තියෙනවා.
- සුවසේ සැතපීම ය.
- සුවසේ අවදිවීම ය.
- නපුරු හීන නො පෙනීම ය.
- මිනිසුන්ට ප්‍රිය වීම ය.
- අමනුෂ්‍යයන්ට ප්‍රිය වීම ය.
- දෙවියන්ගේ ආරක්ෂාව ලැබීම ය.
- ගිනි හෝ විෂ හෝ සැත් (කඩු කිණිසි ආදී ආයුධ) හෝ ඔහුගේ කයට නොපිවිසීම ය.
- මුහුණ පැහැපත් වීම ය.
- ඉක්මනින් සිත එකඟ වීම ය.
- මුලා නොවී කළුරිය කිරීම ය.
- මේ ජීවිතයේ ම රහත් නොවුවහොත් මරණින් මතු සුගතියෙහි උපදීම ය.
යන ආනිසංස ලැබිය හැකියි.
ප්‍රශ්ණය : මෛත්‍රී භාවනාව පටන් ගැනීමට පෙර දැනගත යුතු විශේෂ කරුණු එහෙම තියෙනව ද ස්වාමින් වහන්ස?
පිළිතුර : ඔව්, මෛත්‍රී භාවනාව පටන් ගැනීමට පෙර ද්වේෂයෙහි ආදීනවත් ක්ෂාන්තියෙහි (ඉවසීමෙහි) ආනිසංසත් සලකාගත යුතු යි. ද්වේෂයෙහි ආදීනව දැකීමෙන් ද්වේෂය දුරු කළ හැකි වෙනවා. ක්ෂාන්තියෙහි හෙවත් ඉවසීමෙහි ආනිසංස දැකීමෙන් මෛත්‍රිය වඩා ක්ෂාන්තිය දියුණු කරගත හැකිවෙනවා. මෛත්‍රී භාවනාවෙන් කෙරෙන්නේ ද්වේෂය දුරු කිරීම සහ ඉවසීම හෙවත් ක්ෂාන්තිය දියුණු කිරීමයි.
ප්‍රශ්ණය : ද්වේෂයෙහි ආදීනව අපි සිහිකළ යුත්තේ කොහොම ද ස්වාමින් වහන්ස?
පිළිතුර : ද්වේෂයේ ආදීනව දහමෙහි පහත විදියට දක්වා තිබෙනවා. මේ කරුණු සිහිකර බැලීම වැදගත් වෙනවා.
1 දුට්ඨො ඛො බ්රාහ්මණ දොසෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො අත්තව්‍යාබාධායපි චෙතෙති, පරව්‍යාබාධායපි චෙතෙති, උභයව්‍යාබාධායපි චෙතෙති, චෙතසිකම්පි දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති.
(බ්‍රාහ්මණය, ද්වේෂයෙන් මඩනා ලද, ද්වේෂයෙන් යටපත් කරගත් සිත් ඇති තැනැත්තා තමන්ටම පීඩා කරගැනීම පිණිස ද සිතයි, අනුන්ට පීඩා කිරීම පිණිස ද සිතයි, දෙපසට ම පීඩා පිණිස ද සිතයි, මානසික දුක්දොම්නස් විඳියි.) (අංගුත්තර නිකාය)
2 කස්‌මා චායං, බ්රාහ්මණ, දොසග්‌ගි පහාතබ්‌බො පරිවජ්‌ජෙතබ්‌බො, න සෙවිතබ්‌බො? දුට්ඨො ඛො, බ්රාහ්මණ, දොසෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො කායෙන දුච්‌චරිතං චරති, වාචාය දුච්‌චරිතං චරති, මනසා දුච්‌චරිතං චරති. සො කායෙන දුච්‌චරිතං චරිත්‌වා, වාචාය දුච්‌චරිතං චරිත්‌වා, මනසා දුච්‌චරිතං චරිත්‌වා කායස්‌ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්‌ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්‌ජති. තස්‌මායං දොසග්‌ගි පහාතබ්‌බො පරිවජ්‌ජෙතබ්‌බො, න සෙවිතබ්‌බො.
(බ්‍රාහ්මණය, කවර හෙයින් ද්වේෂඅග්නිය හළයුතු ද, දුරලියුතු ද, සේවනය නො කළ යුතු ද යත්: බ්‍රාහ්මණය, ද්වේෂයෙන් දූෂිත වූයේ මැඩුනේ ද්වේෂයෙන් වටකොට ගන්නාලද සිත් ඇති තැනැත්තා කයින් දුශ්චරිත කරයි. වචනයෙන් දුශ්චරිත කරයි. මනසින් දුශ්චරිත කරයි. හෙතෙම කයින් දුශ්චරිත කොට වචනයෙන් දුශ්චරිත කොට මනසින් දුශ්චරිත කොට කය බිඳී මරණින් මතු අපාය නම් වූ නපුරු ගති ඇති, සැපයෙන් තොර වූ නිරයට පැමිණෙයි. එ හෙයින් මෙම ද්වේෂඅග්නිය හළ යුතු ය, දුරලිය යුතුය, සේවනය නොකළ යුතු ය.) (අංගුත්තර නිකාය මහායඤ්ඤ සූත්‍රය)
3 ‘‘කුද්‌ධො අත්‌ථං න ජානාති, කුද්‌ධො ධම්‌මං න පස්‌සති; අන්‌ධතමං තදා හොති, යං කොධො සහතෙ නරං.
‘‘යං කුද්‌ධො උපරොධෙති, සුකරං විය දුක්‌කරං; පච්‌ඡා සො විගතෙ කොධෙ, අග්‌ගිදඩ්‌ඪොව තප්‌පති.
(කිපියේ අර්‍ථය (වෘද්ධිය) නො දන්නේ ය. කිපියේ ධර්‍මය (ශමථ විදර්‍ශනා) නො දක්නේ ය. ක්‍රෝධය යම් මිනිසකු මැඩගන්නේ නම් එකල්හි එබඳු ගනඅඳුරුබව ඇතිකරන මෝම අඳුර වෙයි.
ක්‍රෝධයට පැමිණියේ පහසු දෙයක් මෙන් යම් දුෂ්කර දෙයක් කෙරේ නම්, පසුව ඒ ක්‍රෝධය පහව යත් ම හෙතෙම ගින්නෙන් දැවුනකු සෙයින් තැවෙයි.) (අංගුත්තර නිකාය කොධනසූත්‍රය)
යනාදී වශයෙන් ද්වේෂයෙහි ආදීනව සලකා එය දුරු කළ යුතු යි.
ප්‍රශ්ණය : පැහැදිලියි ස්වාමින් වහන්ස. ඒ විදියටම ක්ෂාන්තියෙහි ආනිසංස සලකාගත යුතු විදියත් අපට පැහැදිලි කර දෙන සේක්වා!
පිළිතුර : ක්ෂාන්තියෙහි ආනිසංස පිලිබඳවත් පහත දේශනාවන්හි සඳහන් ආකාරයෙන් සලකා බලන්න ඕන.
1 “ඛන්තී පරමං තපො තිතික්ඛා” (ධම්මපද)
ඉවැසීම් සංඛ්‍යාත ක්ෂාන්තිය උතුම් තපෝගුණයකි.
2 “අක්කොසං වධ බන්ධඤ්ච – අදුට්ඨො යො තිතික්ඛති
ඛන්තිබලං බලාණිකං – තමහං බ්‍රෑමි බ්‍රාහ්මණං” (ධම්මපද)
(යමෙක් බැණුම් හා වධබන්ධන, කෝප නො වී ඉවසා ද, ක්ෂාන්ති බලය ඇති බල ඇණියක් ඇති ඒ තැනැත්තා මම පව් දුරු කළ කෙනෙකැ’යි කියමි.)
3 “සදත්ථපරමා අත්ථා කන්ත්‍යා භිය්‍යො න විජ්ජති.
යො හවෙ බලවා සන්තො දුබ්බලස්ස තිතික්ඛති,
තමාහු පරමං ඛන්තිං නිච්චං ඛමති දුබ්බලො” (සංයුත්තනිකාය වෙපචිත්‌තිසූත්‍රය)
(අර්ථයන්ගෙන් ආත්මාර්ථය ප්‍රධානය, අර්ථයන් අතුරෙන් ක්ෂාන්තියට උතුම් අර්ථයක් නැත. යමෙක් බලවත්ව සිට දුර්වලයා ගේ අපරාධ ඉවසා ද, එය උත්තම ක්ෂාන්තිය ය. දුර්වලයා නිතර ම ඉවසයි.)
යනාදී වශයෙන්ම ඉවසීමෙහි ආනිසංස සලකා ඉවසීමෙහි ආනිසංස ලබා ගැනීමට මෛත්‍රී භාවනාව කළ යුතු යි.
ප්‍රශ්ණය : මේ කරුණුවලට අමතරව මෛත්‍රී භාවනාව සම්බන්ධයෙන් අප දැන ගතයුතු කරුණු මොනවද ස්වාමින් වහන්ස?
පිළිතුර : මෛත්‍රිය වැඩීමෙහි දී ආරම්භයේදී අප්‍රිය, අතිප්‍රිය, මධ්‍යස්ථ, වෛරී යන සතර දෙනා කෙරෙහි මෛත්‍රී නො වැඩිය යුතු යි. ලිංග විසභාගයන් (අසමානයන්) කෙරෙහි ද නො වැඩිය යුතු යි. මියගිය අයට ද මෛත්‍රී නොවැඩිය යුතු යි.
පළමු කොට තමාට ද, දෙවනුව හිතවතාට ද, තුන්වනුව මධ්‍යස්ථයාට ද, සතරවනුව සතුරාට ද මෛත්‍රී වැඩිය යුතු යි. හිතවතාට මෛත්‍රී වැඩීමෙහි දී පිරිමියකු ස්ත්‍රීයකට ද ස්ත්‍රීයක් පුරුෂයකුට ද පුද්ගලික වශයෙන් මෛත්‍රී නො වැඩිය යුතු යි. එසේ කිරීමේ දී රාගය ඉස්මතු වී යෝගාවචරයාට පීඩා ඇතිවිය හැකිය. මියගිය අයට මෛත්‍රී වැඩීමෙන් අර්පණා (ධ්‍යානය) තබා උපචාර සමාධියක් පමණකුත් ලැබිය හැකි නොවේ. එබැවින් මියගිය අයට මෛත්‍රී වැඩීම ද නිරර්ථක වෙයි. මේ දැක්වූ කරුණු හිත තබා ගෙන මෛත්‍රියේ වටිනාකම හොඳින්ම හඳුනාගෙන මෛත්‍රී වැඩීමට ආරම්භ කළ යුතුයි. මේ විදියට මෛත්‍රී වැඩීමට සුදුසු පරිසරය සකසා ගත් විට භාවනාව පහසුවෙන් සිදුකර ගත හැකි වනු ඇත. භාවනාව ආරම්භ කරන්නේ කොහොම ද යනාදී කරුණු අපි ඊලඟ දවසෙදි සාකච්ඡා කරමු.
සෑම දෙනාගේම සම්‍යක් ප්‍රාර්ථනා සියල්ල සඵල වේවා කියල අපි මෙත් සිතින් ආශිර්වාද ප්‍රාර්ථනා සිදු කරනවා. සෑම දෙනාටම තෙරුවන් සරණයි.
